Botanik bahçeleri dünyanın birçok yerinde rastlanan, özel olarak kurulmuş ve canlı bitki örneklerinin topluca sergilendiği yerlerdir.
Botanik bahçeleri bulunduğu yerlere turistik bakımdan özellik katması nedeniyle o kente gelen kimselerin görmek ve gezmek isteyecekleri önemli yerlerden birini oluşturur. Eğer bir yöre, Bodrum gibi, çok sayıda yerli ve yabancı turistin geldiği bir konumda ise botanik bahçesi hem yöre halkının hem de çok sayıda turistin yararlanabileceği bir yer niteliğine kavuşur.
Botanik bahçeleri görsel ve işlevsel bakımdan çok özel planlama ve düzenlemeler gerektiren yerlerdir. Özel olarak seçilmiş ve amacına uygun alanlarda kurulurlar.
Bir botanik bahçesi kapsamında bitkilerin yetişmesine uygun özel ortamlar oluşturularak farklı ortam koşulları gerektiren bitkilerin birlikte görülebilmesine olanak sağlanır. Örneğin “taş bahçe” (rock garden) olarak adlandırılan bölümde taşlık, kayalık yerlerde yetişen bitkiler; havuz veya yapay olarak oluşturulan göletlerde su ve bataklık bitkileri ; özel oluşturulmuş seralarda sıcak ortamı seven, kurak veya nemli ortamlarda yetişen bitkiler bulunur. Bitkilerin ışık isteği (aydınlık veya gölgelik), yetiştiği toprak özellikleri (kumluk, tuzlu toprak gibi) göz önüne alınarak her bitki kendisine uygun ortamlarda yetiştirilerek sergilenir. Bazı seralar özel bitki gruplarına göre düzenlenir. Örneğin palmiye çeşitlerinin, soğanlı-yumrulu bitkilerin, çöl bitkilerinin ve eğreltilerin bulunduğu özel seralar oluşturulur.
Her bitki için özel olarak hazırlanmış etikette Latince adı, yerel adı ve kökeninin neresi (hangi ülke, bölge veya kıta) olduğunu belirten bilgiler yer alır.
Botanik bahçeleri bazı özel bitki koleksiyonları içerebilirler. Böylece bir bitkinin (cinsin) dünya üzerindeki birçok çeşidini (türünü) aynı yerde görebilme olanağı sağlanır. Ayrıca süs bitkilerinin birçok çeşidinin birlikte sergilendiği yerler de bulunabilir. Bazı botanik bahçelerinde rastlanan “gül bahçesi” (Rose garden) buna bir örnek olarak sayılabilir. “Arboretum” da denilen botanik bahçelerinde ise özellikle çok sayıda ağaç türü ve çeşidi sergilenir.
Botanik bahçelerinde her mevsimde çiçekli bitkiler görmek olasıdır. Ancak çok sayıda bitkinin çiçek açtığı dönemler botanik bahçelerinin özellikle görülmeye değer olduğu zamanlardır.
Botanik bahçelerinin bazılarında “herbaryum” adı verilen ve içinde özel olarak kurutulmuş bitki koleksiyonlarının olduğu yerler de bulunduğu gibi araştırma ile ilgili başka birimler de olabilir. Böyle botanik bahçeleri aynı zamanda araştırma merkezi konumundadırlar.
Bazı botanik bahçelerinde içinde halkı bitkilerle ilgili bilgilendirmeye yönelik sergilerin yer aldığı binalar veya bölümler de bulunur.
Ziyaretçiler için sera girişlerinde, o sera ile ilgili bilgi veren broşürler vardır.
Türkiye’de bazı üniversitelere ve kuruluşlara bağlı botanik bahçeleri bulunsa da ne yazık ki büyük çapta ve çok kapsamlı (içinde ulusal herbaryumu da olan) bir botanik bahçesi kurulamamıştır.
Botanik bahçelerinin büyüklükleri çok çeşitlilik gösterir. Halka yönelik olanlar genellikle çok geniş bir alanda kurulurlar. Eğitim- öğretime yönelik, üniversite kapsamında olanlar ise nispetten daha küçüktür. Ancak her iki amaca yönelik büyük botanik bahçeleri de olabilir.
Bodrum’a Özel Bir Botanik Bahçesi
Bodrum yurdumuzun en çok ilgi gören tatil yörelerinden biridir. Bodrum aynı zamanda herkesin kendine göre bir güzellik bulduğu ender, çok nitelikli bir yerdir. Bodrum’un bu niteliklerine “çağdaş ve çok özellikli” bir botanik bahçesi ile bir yenisi eklenebilir ve bu yönüyle de Bodrum dünyada farklılık yaratabilir. Bu botanik bahçesi ile hem yöreye güzellik katılması, hem bulunduğu doğal alanın yapılaşmaya karşı korunması, hem de Bodrum Yarımadası’nda yok olma tehlikesi altındaki bitki türlerinin yaşatılması için uygun bir ortam sağlanmış olacaktır.
Nasıl Bir Botanik Bahçesi?
Bodrum’da kurulacak botanik bahçesinin, sembolik ve küçük çapta değil, çok büyük bir alanda ve çok özellikli olarak kurulması uygun olur. Klasik bir botanik bahçesi özelliklerine katılacak yöresel ve turistik özellikler burasının çok daha ilginç olmasını sağlar. Bu konudaki önerilerim aşağıda sunulmuştur:
• Botanik bahçesi öncelikle “yaşam alanı” olmaya yönelik tasarlanmalıdır. Bir kez gezilip-görülüp-gidilecek yer olarak düşünülmemelidir. Buraya gelenlere bilgilenme dışında hoşca vakit geçirebilme olanakları sağlanmalıdır. Örneğin botanik bahçesi içinde yemek yenilecek, kahve-çay içilecek yerler yapılmalıdır. Bu yerlerin güzel konumda ve özel olarak gelme isteği uyandıracak nitelikte olması sağlanmalıdır.
• Çeşitli bitkilerin yetişmesine uygun seralar yapılmalıdır.
• Botanik bahçesi alanı içinde çeşitli amaçlara yönelik tek katlı, çevreye uyumlu, kötü görüntü oluşturmayan bina veya binalar yapılmalıdır. Bu binalarda herbaryum, sergi salonları ve bilimsel faaliyetlerin sunumuna uygun yerler bulunmalıdır.
• Botanik bahçesinde özellikle Akdeniz çevresinin bitkileri yetiştirilerek ek bir özellik katılabilir. Bodrum’un konumu buna çok uygundur. Ayrıca turistik yönden bahçeyi ilginç kılar.
• Botanik bahçesi kapsamı içinde bazı “doğa koruma alanları” oluşturularak Bodrum yöresinin ender bulunan ve yok olma tehlikesi altındaki bitkilerinin yaşatılması sağlanmalıdır.
• Botanik bahçesi içinde özel araçlarda (örneğin özel raylı sistemle) gezi yapılabilmelidir. Ayrıca yürüyüş alanları ve yolları oluşturulmalıdır.
• Çocukların botanik bahçesini görmelerini sağlamak çok önemlidir (Doğa sevgisi çocuklukta başlar!). Bu nedenle botanik bahçesine getirilen çocuklar için oyalanabilecekleri oyun alanları oluşturulabilir, onların doğaya ilgisini çekecek etkinlikler düzenlenebilir ve sergiler açılabilir.
Botanik Bahçesi Bodrum’da Nerede Kurulabilir?
Bodrum Yarımadası’nda botanik bahçesi olmaya uygun çeşitli yerler vardır. Ancak bunlardan bir kısmı günümüzde yoğun yapılaşmalar nedeniyle uygunluk niteliğini kaybetmiştir.
Günümüzde bu konuda uygun olabilecek başlıca yerler aşağıda belirtilmiştir :
• Küdür Yarımadası: Yalıkavak’ta bulunan bu yarımada kanımca botanik bahçesine birçok bakımdan en uygun yerdir. Floristik araştırmalarım esnasında gezdiğim ve kıyılarında Akdeniz foklarının yuvalarının bulunduğu bu yarımada konumu ve bitkiler için çeşitli ortamların oluşturulmasına uygun yapısı ile botanik bahçesine çok elverişlidir.
• İslamhaneleri köyü ile güneyindeki dağlık alan arası: Bu bölgede botanik bahçesi oluşturulmasına en elverişli yerlerden biridir.
• Gölköy (Hurmalık alan ve çevresi) : Burası da çok uygun olmakla birlikte günümüzde bu alanın çevresinde oluşturulan binalar bütünlüğü bozacak nitelikte ve olumsuz etken durumundadır. Ancak göl çevresindeki hurmalık alan mutlaka korunması gereken yerler arasındadır.
• Dereköy (Kavak Deresi bulunduğu vadi)
• Ortakent ile Yaka Köyü arasındaki vadi
• Gümbet ile Bitez arasındaki yarımada
• Kızılağaç köyünün güneyindeki vadi (Kızılağaç ile deniz kıyısı arasındaki bölge)
• Ortakent ile Dağbelen arasındaki vadi
Sonuç olarak, botanik bahçeleri doğa sevgisinin ve bilincinin oluşmasına katkıda bulunan ve bu nedenle toplumsal önemi olan yerlerdir. Doğayı çeşitli güzellikleriyle tanıyan, ilgili ve bilgili insanların “doğayı koruma” konusunda çok daha duyarlı olacağı bir gerçektir. Umarım kendi memleketim olan Bodrum bu alanda öncülük eder ve diğer turistik yörelerimize de örnek olur.
