Sabırlık, Agave, Maguey.. Nedir Bu Anaların Sabırla İmtihanı!

Bodrum’da şimdilerde her yerde görmeye alıştığımız bir silüet olan Sabırlık Çiçeği’ne yakıştırılan hikâyeler nedense hep annelik, sabır, acı ve keder üzerine…

Sabırlık Sabırla Çiçeğini
Açmak İçin Bekler

Sabırlık, çiçeği büyüyüp uzadıkça kendisi ölmeye başlar. Çiçeğinin en güzel, en uzun, en canlı oldu­ğu zaman tamamen kuruyup, ölür. Kendisi ölse de etrafında çok sayıda maceracı sürgün bırakır, sanki yeniden ve yeniden doğmak için hazırlıklıdır. Çiçek dediğimiz o dev gibi uzun sap ve dallarındaki sarı çi­çekler ise birkaç yıl daha dayanır ama sonunda kurur ve rüzgâra fırtınaya karşı dayanıklılığını kaybederek oraya buraya sürüklenmeye başlar.

Herhalde İşte bu aşamada restoran sahipleri veya kimi insanlar bu dev sapları bulundukları yerden alıp çardak, gölgelik veya bizim şimdi­lerde gördüğümüz çok moda olan dekoratif kullanımlar için hazırlıyor olmalılar.

Sabırlık, Agave, Maguey, Sentry Plant, Century Plant…

Hayat hikâyesi böyle ilginç olan bu bitkiye biz “Sabırlık” demişiz.

Yüzyıllar önce ilk kez Güney Amerika topraklarında görüp kaydeden kâşif ve gezginler Yunan Mitolojisi’nden esinlenerek “Agave” demişler.

Anavatanı Güney Amerika’da ise Azteklerden beri yerliler ona Maguey demişler. Günümüzde kimileri “sen­try plant” yani nöbetçi bitki, kimileri de ”century plant” yani yüzyıl bitkisi diye anıyor bu bitkiyi.

Fakat nedense Sabırlık bitkisi böl­gemizde de, kilometrelerce uzaktaki okyanus ötesi topraklarda da benzer içeriklere; hep annelikle, acı ve sabırla ilgili mitolojik öykülere konu olmuş. Aşk, şarap ve eğlenceyi de buna eklemek gerek. Bana ilginç geldi, bakalım siz de ilginç bulacak mısınız?

Sabırlık, Aztek Mitolojisinde Tanrıça Mayahuel’in Yeryüzündeki Bedeni

Aztek mitolojisinde Sabırlık yani onların söyleyişiyle Maguey bitkisinin, Tanrıça Mayahuel’in çölde vücut bulmuş hali olduğuna inanılıyor. Tanrıça Mayahuel, bu mitolojide anne ve doğurganlık kültünün bir parçası ve aynı zamanda doğurganlık ve beslenme kavramlarıyla da bağlantılı.

Tanrıça Mayahuel’in sonu acıyla biten bir hikâyesi var:

Sayıları dört yüzü bulan sarhoşluk tanrılarının anası olan yer ve gök tanrıçası genç ve güzel Mayahuel’in 400 tane memesi varmış ve gökyüzündeki yıldızları da emzirdiğine inanılırmış. Bir gün kötü ve karanlık ama çok kudretli bir tanrıça olan büyükannesi Tzitzímitl onu evrenin uzak ve kuytu bir köşesine kaçırmış.

Bu arada Tanrıların derdi ise yeryüzünde yaşayan erkeklerin çok sıkıcı bir hayatları olmasıymış.

Beş metreye varan boyuyla biz onu genellikle restoranların, eğlence yerlerinin açık alanların­da, kurumuş dallarına ampuller, ışıklar asılmış olarak görüyoruz. Bildiğimiz çiçeklere pek benzemiyor. “Sabırlık vardır, güneşin ateş yağdırdığı iklimlerde biter” der

Halikarnas Balıkçısı Mavi Sürgün’de, işte o sabırlığın otuz – kırk yıla varan hayatının sonunda tüm özsuyunu, canını vererek can verdiği bir çiçektir o esasen…

Hayatta kalmaları için yiyecek ve içecekle­ri varmış ama hiçbir şey onlara zevk veya neşe vermiyormuş ve tanrılar onlar için üzülüyormuş.

Tanrı Quetzalcoatl, erkeklere neşe, barınma, yiyecek ve içecek verebilecek sihirli bir bitkiye sahip olan Mayahuel’i hatırlamış ve onu dünyaya getirmek için yola koyulmuş. Sonunda Mayahu­el’i hapis olduğu yerde bularak kendisiyle yeryüzüne dönmeye ikna etmiş. Yolda ikisi birbirine delice âşık olmuşlar ve sonsu­za kadar birbirlerini sevecek­lerine yemin etmişler.

Fakat büyükannesi onların peşinden akrabalarını gön­dererek ikisini de öldürmele­rini istemiş. Tam yeryüzüne varıp tek vücut olduklarında saldırıya uğramışlar ve ne yazık ki Mayahuel oracıkta can vermiş. Saldırganlar âşıkları kesip parça parça etmişler. Tanrı Quetzalcoatl kudreti sayesinde yeniden kendisini diriltmiş fakat Mayahuel’in öldüğünü görünce çok üzülmüş, gözyaşları günlerce akmış, akmış. Mayahuel’in küçük parçaları üze­rine dökülen Quetzalcoatl’ın gözyaşları kesilen bir parçayı yeşertmiş ve Mayahuel o yeşeren filizde hayat bulmuş.

Böylece Mayahuel insan şeklini asla geri kazanamamış ama aşkın gözyaşları bir bal likörüne, nektarı, sonsuza dek insanların şarkı söyleyip dans etmelerini, eğlenmelerini sağlayan, büyülü ve kutsal bir bitkiye dönüşmüş.

Sabırlık’a Adını
Veren Agave, Yunan
Mitolojisinde Şarap
Tanrısı Dionysos’un Gazabına Uğrayan Bir Anne

Ne ilginçtir ki Yunan mitolo­jisinde de Sabırlık, adını yine ta­lihsiz bir kadın olan Agave’den alıyor. Agave’nin hikâyesi antik çağda tanınmış bir oyun yazarı olan Euripides’in Bakhalar adlı oyununa bile konu olmuş.

Tekila, Sabırlık Bitkisinden Yapılır

Keza bizim aklımıza Sabırlık’tan içki yapmak hiç gelmemiş. Ama Güney Amerika yerlileri türlü çeşitli içkiler yapmışlar Sabırlık’tan.

Ta Aztekler zamanından beri Sabırlık’ın öz suyunun fer­mente edilmesiyle “Pulque” denilen hafif alkollü içki tüketilir olmuş oralarda, hatta Aztekler gelenek­sel törenlerinde Aztek tanrıçası Mayahuel’in kanı olarak içmişler Pulque’yi ve böylece kutsal bir içki önemi atfedilmiş bu içkiye.

Pulque’ nin damıtılmasından “Mescal”, daha sonra günümüzün Tekila’sı hep Sabırlık’tan elde edilen içkiler.

Saplar Devi, Mavilere Yükselen Koca Şamdan! Halikarnas Balıkçısının gö­zünden Sabırlık Çiçeği

“Sabırlığın çiçeği bir otomobil egzozunun ‘püf’ demesiyle beli kırılan çıtkırıldım bir menekşe değildir. Sapı on onbeş metre boyunda dimdik bir direktir. Bu saplar devi, ucuna doğru her yöne sapla tam çeyrek açıda dümdüz dallar salar. Müzik notalarının do, re, mi’ sini andıran bu dalların en aşağısındaki en uzun, bir yukarısındaki az kısa, onun yukarısındaki ise daha da kısa olarak yükselir. Her dalın üst tarafında bir dizi sarı alev yanar. İşte sabırlığın, mavilere yükselttiği koca şamdan! Sabırlık bu çiçekle on yıllarca ya­radılıştan topladığını yine yaradılışa verir ve bütün canını bir çiçeğe verdiği için ölür. Ama öldüğü halde adı üç bin yıldan beri ‘ölümsüz’dür: athanato. Çiçeğin sapını keserler, çardağa direk yaparlar.

Agave Şurubu

Son yıllarda şekere al­ternatif olarak gösterilen bir tatlandırıcıdan, Agave şurubundan çokça bahsedildi.

Hatta ticari olarak da gerek dünyada gerekse ülkemizde üretimine başladı pek çok girişimci.

Ama yapılan araştırmalar gösterdi ki yüksek oranda früktoz içeren Agave şurubu sanıldığı kadar masum değil, fruktoz alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanmasının sebeplerinden birisi olarak karşımıza çıkıyor, diğer bir yandan da kalp hastalıkları riskini de arttırıyor.

Eskiden Bodrum’da Sabırlıktan Çocuklara Oyun­cak Gemi, Deve Yapılırmış

Eskiden Bodrumlular bu kuru saplardan çocuklarına oyuncak gemi veya oyuncak deve yaparlarmış. Yaprağını ısıtıp romatizma ağrısı bulunan yerlerine koyup ağrıyı geçirmesini beklerlermiş.

Fakat bizler Güney Amerikalılar kadar yaygın kullanmamışız bana kalırsa. Onlar -elbette ki bu bitkiyle çok daha uzun yıllardır haşır neşir olduklarından olsa ger­ek- çok çeşitli amaçlarla Agave Americana’dan yani Sabırlık’tan faydalanmışlar. Örneğin köklerini şampuan ve sabun olarak biz hiç kullanmamışız. Ama onlar çamaşır sabunu olarak, saçları temizlemek ve güzelleştirmek için şampuan olarak Sabırlık bitkisini kullanmışlar.

Yunan Mitoloji­si’nde Agave adı nerelerde geçer?

Agave Yunan dilinde “tanınmış, ünlü” anlamına gelir. Yunan mitolojisinde Agave adı birkaç yerde birden anılır: Homeros’un İlyada’sında ve Hesio­dos’un Theogenia’sında Agave bir su perisi, yani Nereid olarak karşımıza çıkar. Hyginus’un anlatı­sında o bir Amazon kızıdır.

Atinalı Apollodorus ise “Bibliotheca” adlı kitapta bize Thebai kralı Kad­mos’un kızı Agave’den bahseder. Agave’nin oğlu Pentheus kral Kadmos’tan sonra tahta geçecek olan kişidir.

Halk Kültüründe Sabırlık, Romatizma’dan Öksürüğe Kadar Pek Çok Derde Deva Olarak Kullanılmış

Bizler ilaç olarak sadece romatizma ağrı­sını geçirmek için harici olarak (yani yiye­rek veya içerek değil) kullanırken, Güney Amerikalılar harici veya dahili kullanımlar için Sabırlık’tan hazırladıkları ilaçlarla böbrek yetmezliği, soğuk algınlığı, grip, öksürükler, diyabet, obezite, doğum sonrası rahatsızlıkları iyileştirmeye çalış­mışlar. Hatta ruhu iyileştirmek için bile Sabırlık bitkisine başvurmuşlar.

Sabırlık, Agave Americana veya Maguey

Çoğu zaman kaktüs zannedilen veya yöremizde Sarı Sabır olarak bilinen Aloe Vera ile karıştırılan Sabırlık, bir kaktüs değildir. Kurumuş çiçeği dümdüz bir sap ve bu saptan ayrılan kurumuş dallardan oluşur ve Bodrum’da sağda solda sık sık rastlarsınız bu hey­betli siluete. Yol kenarlarında, restoranlarda, bahçelerde dekoratif bir süs olarak tercih kullanılır. Sabırlık susuzluğa, güneşe ve sıcağa dayanıklı olduğu için bölgemizde dağda taşta da görmeye alıştığımız bir bitkidir, doğada bolca bulunur.

Ama aslen Güney Amerikalıdır, orada yerliler tarafından tanrıça Mayahuel’in dünyada vücut bulmuş hali olduğuna inanılır ve “Maguey” olarak isimlendi­rilir. Bizim Sabırlık dediğimiz Agave Americana adını Antik Yunan Mitolojisinde acıklı bir öyküsü olan Agave’den alır.